Kijken

Lezen

Vrijheid

Vrijheid en geloof vormen in de ogen van de meeste mensen een uiterst lastige combi. Het geloof wordt doorgaans opgevat als een sluitend systeem van dogma’s, waarden en normen waar je je aan te houden hebt. Wat dus voor ons gevoel haaks staat op wat wij als vrijheid beschouwen. Vroeger waren mensen misschien bereid zich te voegen in zo’n strak keurslijf vooral omdat het grote gevolgen had als je dat weigerde. Maar de tijden zijn veranderd. 

Zwart-wit denken

De grote vraag waar ik in deze tutorial op in wil gaan is of er een middenweg bestaat waarbij je niet in of /of termen hoeft te denken: of een keurslijf van regels aan de ene kant, of vrijheid, dus zelf bepalen wat je doet aan de andere kant. Want onze neiging om zwart-wit te denken helpt niet erg om op een gezonde en evenwichtige manier met het geloof om te gaan.

Maar laat me beginnen te erkennen dat we met een heel gevoelige thematiek te maken hebben. In de naam van God is er door de geschiedenis heen ongelooflijk veel gebeurd of beter gezegd goedgepraat waar we met schaamte op terug kijken. We zijn in deze tijd ons meer dan ooit bewust van het feit dat geloofsopvattingen heel gemakkelijk worden misbruikt om onrecht te rechtvaardigen. Geloof als een legitimatie van onvrijheid en onderdrukking…

Maar ook van dichtbij hebben velen van ons ervaren hoe het geloof is gebruikt om te manipuleren of grensoverschrijdend gedrag goed te praten. Geloof kan heel gemakkelijk op een ongezonde manier worden gehanteerd die ten koste gaat van vrijheid. Helaas zijn veel mensen zijn afgeknapt op een godsdienstig milieu waarin er een grote discrepantie was tussen belijden en beleven. 

Hoe leef jij?

Wat je gelooft heeft alles te maken met de vraag hoe je leeft. We hechten in deze tijd heel erg aan authenticiteit, dat je dus een mens uit één stuk bent, dat je zegt wat je denkt en doet wat je zegt. We vinden gespletenheid niet tof. We hebben moeite met mensen die naar buiten een mooi plaatje presenteren dat niet overeen komt met wie ze echt zijn. Geloof is dus nooit vrijblijvend. Hoe vullen we het begrip vrijheid in als we willen voorkomen dat het een vrijbrief is voor van alles en nog wat.

Ik wil in dit verband een model voorleggen dat mij echt geholpen heeft. Hierin worden drie manieren onderscheiden waarop je kunt omgaan met de relatie geloof en vrijheid: de bounded set, de fuzzy set en de centered set. 

Bounded set

De bounded set slaat op groepen waarin sterk wordt gedacht in termen van grenzen: je valt binnen of buiten de boot afhankelijk van de vraag of je je houdt aan alle regels die in dit  systeem worden gehanteerd. Het klimaat is sterk controlerend en de nadruk ligt op wat wel of niet door de beugel kan. Uiterlijke aanpassing is dus heel belangrijk. Zolang je je aan de regels houdt zit je goed, word je aanvaard. Op het moment dat je essentiële regels overschrijdt, word je afgewezen. Het grootste probleem met deze benadering is dat het gemakkelijk leidt tot conformisme zonder dat dit echt gebaseerd is op innerlijke overtuiging. Intrinsieke motivatie ontbreekt dan, je doet de dingen niet van harte, van binnenuit. 

Fuzzy set

De fuzzy set wordt gehanteerd in groepen waarin men elkaar zoveel mogelijk vrij wil laten. In deze context draait het om leven en laten leven. Dus er is een allergie voor strakke regels en strikte dogma’s. Vrijheid, blijheid staan centraal. Er worden zo min mogelijk grenzen gesteld. Tolerantie staat hoog in het vaandel. Het lastige in dit systeem is natuurlijk wat je doet met gedrag dat de vrijheid van de ander belemmert. En natuurlijk is het de vraag in hoeverre verdraagzaamheid niet een verkapte vorm van onverschilligheid is. Zolang ik geen last van de ander heb, moet hij het maar zelf uitzoeken. Dat de samenhang en onderlinge verbondenheid in zo’n context niet sterk is zal niemand verbazen. 

Centered set

Het alternatief is wat de centered set wordt genoemd: daarbij staat de vraag centraal welke kant je opgaat. In dit model is geloof niet een systeem van allemaal regels waar je aan moet voldoen. Het is ook niet iets subjectiefs waar je je eigen invulling aan geeft, maar het is relationeel. Daarmee bedoel ik dat het geloof draait om de persoonlijke relatie met Jezus waardoor je in verbondenheid met Hem je weg probeert te gaan. Je maakt je keuzes in afhankelijkheid van Hem en je vertrouwt erop dat Hij je leidt en je stap voor stap de goede richting wijst. Het geestelijke klimaat waarin deze benadering centraal staat is er vooral op gericht elkaar te bemoedigen om steeds weer verdere stappen te zetten in het proces van geestelijke groei. In een dergelijke omgeving zijn openheid en eerlijkheid natuurlijk onmisbaar.

Kritiek

Als we deze drie modellen naast elkaar zetten zal duidelijk worden dat in de bounded set niet echt sprake is van vrijheid, terwijl vrijheid in de fuzzy set eigenlijk een uitgehold begrip is geworden. In de centered set daarentegen heb je te maken met een soort vrijheid die eigenlijk best lastig is want je hebt lang niet altijd zin om stappen te zetten, om te groeien, om de relatie met Jezus centraal te stellen… Ik wil hier daarom nog een paar kanttekeningen bij plaatsen:

1. Vrijheid in verbondenheid is de enige vorm van reële vrijheid. Waar wij onze autonomie verheerlijken komen we in een ongezond isolement. Je bent pas vrij als je ontdekt dat God zoveel van je houdt dat Hij niets liever wil dan je helemaal uit de verf laten komen. Daar zou je in mee moeten willen gaan…
2. De waarheid zal je vrijmaken, zegt Jezus. Geloof in Hem is allereerst een vriendschappelijke relatie met degene die weet wat goed voor je is. Het is dus niet onverstandig tijd te investeren in het luisteren naar Hem. Ook als Hij je tegenspreekt of je op een antwoord moet wachten is dat eerder een bescherming van je vrijheid dan een belemmering.
3. Vrijheid heeft alles met je bestemming te maken. Dat is het mooie van geloof in een persoonlijk God: het gaat om veel meer dan een algemene ethiek. God heeft een plan voor jouw leven dat helemaal bij jou past. Ook als dat anders is dan je wilt of leuk vindt, Hij laat je nooit bungelen. Je hoeft niet jezelf te bewijzen, je mag ontdekken dat Hij betrokken is.